Là một nhà báo công nghệ đã gắn bó với ngành smartphone từ những ngày đầu bùng nổ, tôi đã từng có những năm tháng chỉ trung thành với điện thoại “cục gạch” (dumbphone) và nghĩ rằng mình thực sự ghét bỏ những chiếc điện thoại thông minh hiện đại. Tuy nhiên, theo thời gian, tôi nhận ra vấn đề cốt lõi không nằm ở bản thân thiết bị, mà là ở các thuật toán và cách chúng định hình trải nghiệm của người dùng. Hành trình từ chán ghét đến yêu thích trở lại chiếc smartphone của tôi là một minh chứng rõ ràng cho việc hiểu và kiểm soát công nghệ trong cuộc sống hiện đại.
Khi Sự Hào Hứng Biến Thành Thất Vọng Với Ứng Dụng Smartphone
Tôi bắt đầu sự nghiệp báo chí công nghệ vào thời kỳ điện thoại thông minh đang trên đà phát triển mạnh mẽ vào đầu những năm 2010. Mỗi chiếc điện thoại mới ra mắt, mỗi phiên bản Android hay iOS được cập nhật đều mang lại sự phấn khích tột độ. Chúng tôi háo hức chứng kiến các ứng dụng xuất hiện lần đầu tiên trên cửa hàng ứng dụng, mang đến sức mạnh và tiện ích chưa từng có chỉ trong lòng bàn tay.
Tuy nhiên, vài năm trôi qua, tôi dần cảm thấy vỡ mộng với các ngành công nghiệp xoay quanh điện thoại. Dường như mọi ứng dụng, mọi dịch vụ web mới, và thậm chí cả bản thân những chiếc điện thoại đều chỉ là công cụ để thu thập dữ liệu của người dùng. Tôi còn nhớ ngày chiếc Nexus 5 ra mắt – một thiết bị được giới Android “nerd” chúng tôi vô cùng săn đón, và ngày ra mắt đó là một trong những ngày bận rộn nhất trong sự nghiệp của tôi. Đây cũng là thời điểm mà hầu hết các ứng dụng Android mã nguồn mở trước đây bị thay thế bởi các ứng dụng liên kết chặt chẽ với dịch vụ của Google. Trình duyệt web mặc định bị thay bằng Google Chrome, trình phát nhạc cục bộ được đổi thành Play Music, và ứng dụng SMS bị thay bằng Google Hangouts.
Điện thoại Nexus 5 với giao diện hệ điều hành Android thuần khiết, biểu tượng cho kỷ nguyên smartphone bùng nổ.
Google không phải là đơn vị duy nhất cố gắng khóa chân người dùng vào hệ sinh thái của họ. Rất nhiều nhà sáng tạo nội dung và công ty công nghệ được trả tiền để theo dõi mọi tương tác của chúng ta và giữ chân người dùng càng lâu càng tốt. Họ giống như những người “bán thuốc phiện”, và với tư cách là một nhà báo công nghệ giới thiệu những chiếc điện thoại và ứng dụng mới, tôi đã từng cảm thấy mình là “kẻ phân phối” cho họ.
Quyết Định Từ Bỏ Smartphone Và Cuộc Sống Với “Điện Thoại Cục Gạch”
Sau vài năm “cày cuốc” mảng Android, tôi đã quá chán ngán. Tôi từng chia sẻ điều này trong một bài viết trên MakeUseOf, nơi tôi chuyển hướng tập trung sang chủ đề Linux. Tôi đã thử nhiều loại điện thoại “cục gạch” (dumbphone) khác nhau, thậm chí còn biến chiếc smartphone của mình thành một chiếc điện thoại tối giản chỉ dùng phần mềm miễn phí và ROM tùy chỉnh, rồi sử dụng chiếc Light Phone 2 trong vài năm.
Thành thật mà nói, tôi cảm thấy hạnh phúc. Tôi thích cảm giác không phải lo lắng liệu điện thoại của mình có cố gắng hiển thị quảng cáo hay bán hành vi của tôi cho bên thứ ba hay không (ngoại trừ chính nhà mạng). Trong khi truyền thông đại chúng liên tục bàn về những vấn đề của điện thoại hiện đại, tôi lại cảm thấy mình miễn nhiễm.
Nhưng mọi thứ không hoàn hảo tuyệt đối. Vợ tôi không hài lòng khi tôi dùng điện thoại “cục gạch” và chúng tôi không thể giao tiếp bằng các ứng dụng trò chuyện hiện đại. Chúng tôi không thể gọi video nếu tôi không dùng một thiết bị khác. Trong những năm dùng Light Phone 2, tôi thậm chí không thể gửi hoặc nhận tin nhắn hình ảnh. Tệ hơn nữa, những chiếc điện thoại không thông minh mà tôi thử đều làm chức năng nghe gọi kém hơn! Chúng có sóng chập chờn và micro chất lượng thấp, khiến lời hứa ưu tiên cuộc gọi điện thoại trở nên vô nghĩa.
Quay Trở Lại Với Smartphone Và Khám Phá Trải Nghiệm Mới
Mọi thứ đạt đến đỉnh điểm khi chúng tôi xây nhà. Việc tôi không có smartphone đã tạo ra quá nhiều rắc rối giữa tôi, gia đình và các nhà thầu đến mức chính tôi cũng phải chịu thua.
Tôi đã bị cám dỗ bởi ý nghĩ về một chiếc điện thoại gập hiện đại như Moto Razr với nhiều khả năng hơn, nhưng tôi có thể giữ nó đóng lại hầu hết thời gian. Tuy nhiên, sức hấp dẫn của chế độ desktop trên Android mới thực sự thuyết phục tôi. Đây là một lựa chọn thực sự thu hút con người tối giản trong tôi.
Tôi đã “phải lòng” nó, và cuối cùng chọn chiếc Samsung Galaxy Z Fold 6 trong suốt một năm rưỡi qua.
Samsung Galaxy Z Fold 6 với màn hình gập độc đáo, minh họa cho xu hướng điện thoại thông minh đa năng.
Tôi không còn dùng laptop nữa. Tôi đã bán máy tính bảng của mình. Các thiết bị E Ink của tôi cũng không còn. Tôi phải nói rằng đây là thiết bị điện tử tiêu dùng mà tôi trân trọng nhất, và ngạc nhiên thay, nó lại là một chiếc smartphone! Điều này là thứ mà tôi không bao giờ mong đợi chỉ vài năm trước đây.
Thuật Toán: “Kẻ Phản Diện” Thực Sự Đã Làm Hỏng Điện Thoại
Cảm giác của tôi về chiếc điện thoại hiện tại hoàn toàn khác với những chiếc điện thoại trước đây. Đầu tiên, tôi không còn là “người lập dị” nữa. Những khía cạnh gây nghiện và phá hoại của smartphone đã trở thành kiến thức phổ biến. Các cuộc thảo luận về cách từ bỏ mạng xã hội mà không bỏ lỡ thông tin đều có ở khắp mọi nơi.
Các đồng nghiệp trong ngành của tôi phần lớn đã chuyển từ việc “cổ vũ” các công ty công nghệ lớn sang trở thành những nhà phê bình. Những người trong chúng tôi thực sự yêu thích các thiết bị này ngày càng khó bảo vệ các công ty sản xuất chúng, vốn đã trở thành những gã khổng lồ tham lam nhất thế giới.
Tuy nhiên, trong mối quan hệ cá nhân với điện thoại của mình, tôi nhận ra rằng chính sự trỗi dậy của các thuật toán mới là thứ thực sự đã làm hỏng trải nghiệm điện thoại đối với tôi. Đó là những “feed” (dòng tin tức) dần xuất hiện trong ngày càng nhiều ứng dụng, biến mọi thứ thành một mạng xã hội và cố gắng khiến tôi quan tâm đến những gì bạn bè và người lạ đang làm. Tôi nhận thức rõ sự khó chịu này khi tôi mở ứng dụng Substack với hy vọng xem các bản tin đã đăng ký, nhưng thay vào đó lại thấy một dòng tin tức xã hội.
Ứng dụng Substack trên Samsung Galaxy Z Fold 6, minh họa cho sự thay đổi từ đọc nội dung sang trải nghiệm mạng xã hội.
Substack là một cách đọc các bài viết dài, hay nó là một mạng xã hội? Kết quả của sự mập mờ này là tôi có xu hướng bỏ qua ứng dụng và theo dõi các bản tin qua email.
Tương tự, điện thoại cũng đã bị “hủy hoại” bởi sự gia tăng của các tính năng cố gắng dự đoán thông tin mà tôi muốn dựa trên tất cả dữ liệu mà một dịch vụ đã thu thập được về tôi. Chúng ta có thể gọi đó là AI ngày nay, nhưng khi Google trình diễn các tính năng như Google Now trên điện thoại Nexus và những chiếc smartwatch đời đầu như Moto 360, phần lớn lời chào hàng đều tương tự: “Đây là thông tin bạn muốn, trước khi bạn biết mình muốn nó, mà không cần phải tìm kiếm.”
Lấy Lại Quyền Kiểm Soát: Cách Tôi Tối Ưu Hóa Trải Nghiệm Smartphone
Tôi rất cân nhắc về các ứng dụng mà tôi cài đặt trên điện thoại của mình. Tôi có những tiêu chuẩn nghiêm ngặt về cách bảo vệ dữ liệu cá nhân, nghĩa là tôi hiếm khi sử dụng các ứng dụng dựa trên đám mây và tôi chỉ mua các phương tiện không có DRM (hoặc phương tiện dễ dàng loại bỏ DRM).
Ứng dụng đọc truyện tranh kỹ thuật số hiển thị trên màn hình Samsung Galaxy Z Fold 5, thể hiện cách dùng smartphone tập trung vào nội dung.
Tôi luôn thấy quảng cáo trong ứng dụng là không thể chấp nhận được, và tôi tiếp tục không sử dụng mạng xã hội. Hiện tại, tôi không cài đặt các ứng dụng xem video trực tuyến và tôi cực kỳ chọn lọc khi tìm kiếm các tựa game chất lượng trên Google Play Store.
Khi lấy điện thoại ra khỏi túi, tôi có nhiều khả năng nhấn vào biểu tượng ứng dụng Moon+ Reader và bắt đầu đọc một cuốn sách điện tử hoặc đắm mình vào một cuốn tiểu thuyết đồ họa.
Tôi luôn mang theo bút S Pen và là người dùng Samsung Notes rất nhiều. Mỗi buổi sáng, tôi bắt đầu bằng cách sử dụng điện thoại làm nhật ký viết tay.
Điện thoại của tôi giờ đây ít trở thành một “cỗ máy cám dỗ” hơn. Hay đúng hơn, nó thúc giục tôi làm nhiều hơn những điều tôi muốn làm: đọc và viết. Việc chiếc điện thoại gập kiểu sách của tôi có một hình dạng vật lý mà tôi thực sự thích cũng giúp ích rất nhiều. Tôi chưa bao giờ là một người hâm mộ lớn của việc cầm một chiếc điện thoại dạng thanh hình kẹo, nhưng tôi có một sự yêu thích đặc biệt với máy tính bảng 7 inch.
Điện thoại của tôi đã trở thành chiếc máy tính bỏ túi thực sự, nhưng điều đó dường như vẫn còn là một cách nói quá. Tôi đang mang theo thiết bị mơ ước của mình, một sổ ghi chép kỹ thuật số mà tôi có thể viết, chỉnh sửa và xuất bản mà không cần phải ngồi vào bàn và cúi mình trước bàn phím. Đây là một lĩnh vực mà tôi cảm thấy tương lai khoa học viễn tưởng của mình đã đến, và tôi sẽ không để các thuật toán cản trở tôi trân trọng nó nữa.
Kết luận:
Hành trình từ việc ghét bỏ đến yêu thích lại smartphone của tôi cho thấy rằng vấn đề không nằm ở bản thân công nghệ hay thiết bị, mà là ở cách chúng ta tương tác với các thuật toán và hệ sinh thái được thiết kế để thu hút sự chú ý. Bằng cách chủ động kiểm soát các ứng dụng, bảo vệ dữ liệu và thay đổi thói quen sử dụng, chiếc điện thoại thông minh có thể thực sự trở thành một công cụ mạnh mẽ, hữu ích, phục vụ đúng nhu cầu cá nhân thay vì là một nguồn gây xao nhãng và lo âu. Hãy dành thời gian để khám phá và điều chỉnh cách bạn sử dụng thiết bị của mình, biến nó thành một phần tích cực của cuộc sống.
Bạn có trải nghiệm tương tự về việc kiểm soát các thuật toán trên smartphone của mình không? Hãy chia sẻ ý kiến và những mẹo hữu ích của bạn để tối ưu hóa trải nghiệm smartphone trong phần bình luận bên dưới nhé!
