Virus và các loại mã độc (malware) luôn là mối lo ngại thường trực của người dùng thiết bị công nghệ hiện đại. Khi máy tính hay điện thoại của bạn không may bị nhiễm độc, một trong những giải pháp được đề xuất phổ biến nhất là khôi phục cài đặt gốc (factory reset). Vậy, liệu thao tác này có thực sự giúp thiết bị của bạn an toàn trở lại? Hay virus có thể sống sót và tiếp tục gây hại? Bài viết này của Thuthuatpc.net sẽ cung cấp cho bạn mọi thông tin cần thiết để hiểu rõ về khả năng diệt virus của factory reset và cách phòng tránh tái nhiễm hiệu quả.
Factory Reset Là Gì? Hiểu Rõ Cơ Chế Hoạt Động
Factory reset, hay còn gọi là khôi phục cài đặt gốc, là một tính năng được tích hợp sẵn trên hầu hết các thiết bị điện tử hiện đại như máy tính, điện thoại thông minh và máy tính bảng. Chức năng chính của nó là đưa hệ điều hành (OS) và các trình điều khiển (drivers) của thiết bị về trạng thái ban đầu khi xuất xưởng hoặc khi hệ điều hành được cài đặt lần đầu. Đồng thời, factory reset cũng đưa tất cả các cài đặt về mặc định và xóa bỏ mọi chương trình, ứng dụng, hoặc tệp tin không đi kèm với thiết bị ban đầu.
Đối với máy tính, quá trình này thường cung cấp tùy chọn giữ lại hoặc xóa bỏ hoàn toàn các tệp cá nhân. Tuy nhiên, nếu mục đích của bạn là loại bỏ virus, việc xóa sạch mọi dữ liệu sau khi đã sao lưu các tệp quan trọng là lựa chọn tối ưu nhất.
Tùy chọn xóa file khi khôi phục cài đặt gốc Windows
Điều thú vị là, mặc dù mang tên “factory reset” (khôi phục cài đặt nhà máy), thiết bị của bạn không phải lúc nào cũng quay trở lại trạng thái y hệt như lúc mới mua, đặc biệt là với điện thoại hoặc máy tính bảng đã nhận được các bản cập nhật hệ điều hành lớn. Ví dụ, nếu bạn khôi phục cài đặt gốc một chiếc điện thoại đã được nâng cấp lên phiên bản Android hoặc iOS mới nhất, thiết bị sẽ trở về trạng thái cài đặt sạch của phiên bản OS hiện tại, chứ không phải phiên bản OS gốc ban đầu. Dù vậy, đối với việc loại bỏ các phần mềm độc hại, cơ chế này vẫn hoạt động hiệu quả tương tự như một bản khôi phục cài đặt gốc thực sự.
Khôi Phục Cài Đặt Gốc Có Loại Bỏ Virus Không?
Câu trả lời ngắn gọn là có, factory reset có thể loại bỏ gần như tất cả các loại virus và mã độc thông thường. Bằng cách đưa hệ điều hành về trạng thái ban đầu, tùy chọn khôi phục cài đặt gốc đã vô tình xóa bỏ mọi chương trình hoặc tệp tin bị nhiễm độc trên thiết bị của bạn. Đây được xem là “phương án hạt nhân” trong việc xử lý virus, và nó hoạt động hiệu quả, trừ một số trường hợp cực kỳ hiếm gặp.
Mỗi năm, các loại virus và mã độc ngày càng trở nên tinh vi hơn. Tội phạm mạng không ngừng tìm kiếm những cách thức mới để lây nhiễm vào các thiết bị không cảnh giác. Do đó, bạn có thể đối mặt với một số loại trojan hoặc rootkit có khả năng sống sót qua quá trình factory reset, nhưng những trường hợp này là cực kỳ hiếm hoi. Một ví dụ điển hình là trojan có tên xHelper, xuất hiện vào năm 2019, đã nhắm mục tiêu vào các thiết bị Android và thành công trong việc tồn tại sau khi khôi phục cài đặt gốc. May mắn thay, đến năm 2020, các chuyên gia của Malwarebytes đã tìm ra cách để loại bỏ nó hoàn toàn.
Virus Quay Trở Lại Sau Factory Reset: Nguyên Nhân Và Cách Xử Lý
Biểu tượng virus máy tính trên màn hình
Nếu thiết bị của bạn vẫn bị nhiễm mã độc hoặc virus quay trở lại ngay cả sau khi đã thực hiện factory reset, rất có thể bạn đang đối phó với một trong các kịch bản sau:
- Virus ẩn trong phân vùng phục hồi (recovery partition): Một số loại mã độc tinh vi có thể ẩn náu trong phân vùng phục hồi của ổ cứng, khiến chúng tái lây nhiễm ngay cả khi bạn đã cài đặt lại hệ điều hành.
- Tái nhiễm từ dữ liệu sao lưu bị nhiễm: Nếu bạn đã sao lưu các tệp tin của mình trước khi khôi phục cài đặt gốc và sau đó khôi phục lại những tệp tin đó mà không quét virus, rất có thể bạn đã vô tình mang mã độc quay trở lại.
- Tái nhiễm do thói quen sử dụng hoặc nguồn không an toàn: Khả năng cao nhất là thiết bị của bạn đã bị tái nhiễm từ các nguồn bên ngoài như website độc hại, email lừa đảo, ứng dụng không chính thức, hoặc thiết bị lưu trữ USB bị nhiễm.
May mắn thay, tất cả những trường hợp trên đều tương đối hiếm gặp. Nhưng nếu bạn đang phải đối phó với một loại mã độc khó chịu như vậy, có một vài điều bạn có thể thử. Hoặc nếu bạn không quá am hiểu về kỹ thuật, hãy tìm đến sự hỗ trợ từ một chuyên gia, ví dụ như kỹ thuật viên máy tính chuyên nghiệp.
Một trong những việc đầu tiên bạn có thể thử khi đối phó với mã độc liên tục tồn tại sau factory reset là quét ổ đĩa chứa dữ liệu sao lưu của bạn. Hãy kết nối nó với một máy tính khác có cài đặt phần mềm diệt virus mạnh mẽ và tiến hành quét toàn diện. Bạn cũng có thể sử dụng đĩa cứu hộ (rescue disc) để kiểm tra kỹ lưỡng thiết bị của mình, bao gồm cả phân vùng phục hồi, nhằm đảm bảo không có gì đáng ngờ ẩn náu ở đó.
Nếu cả hai phương pháp trên đều không hiệu quả, bạn có thể cân nhắc giải pháp triệt để hơn là xóa sạch hoàn toàn ổ cứng SSD hoặc HDD của máy tính và thực hiện một bản cài đặt hệ điều hành sạch sau khi đã xóa tất cả các phân vùng.
Trong khi các phương pháp này hữu ích cho máy tính, đối với các thiết bị di động, nếu mã độc vẫn tồn tại và factory reset không giải quyết được, tốt nhất bạn nên liên hệ với nhà sản xuất thiết bị. Việc thiếu quyền truy cập root trên di động khiến người dùng khó có thể làm gì nhiều ngoài việc khôi phục cài đặt gốc. Nhà sản xuất thiết bị của bạn có thể sẽ có khả năng xóa hoàn toàn bộ nhớ và flash một hình ảnh hệ điều hành mới để loại bỏ triệt để nhiễm trùng.
Tuy nhiên, như đã nói, những loại mã độc này khá hiếm. Khả năng cao hơn nhiều là thiết bị của bạn đang bị tái nhiễm chứ không phải virus sống sót sau factory reset. May mắn là có rất nhiều điều bạn có thể làm để giải quyết vấn đề tái nhiễm này.
Phòng Tránh Virus Hiệu Quả: Bảo Vệ Thiết Bị Sau Factory Reset
Màn hình Windows Update hiển thị các bản cập nhật hệ thống
Người ta thường nói, phòng bệnh hơn chữa bệnh. Vì vậy, nếu bạn đã thành công trong việc đẩy lùi nhiễm mã độc bằng cách khôi phục cài đặt gốc, việc bảo vệ thiết bị để tránh bị virus tấn công trong tương lai là một ý tưởng tuyệt vời. Một trong những cách tốt nhất và dễ nhất để đạt được điều này là thường xuyên cập nhật hệ điều hành và các ứng dụng của thiết bị với những bản vá lỗi và cải tiến bảo mật mới nhất.
Ngoài ra, bạn cũng nên chỉ cài đặt ứng dụng và chương trình từ các nguồn đáng tin cậy, tốt nhất là từ các cửa hàng ứng dụng chính thức (như Google Play Store, Apple App Store, Microsoft Store). Đừng rơi vào cái bẫy của các trò chơi hay ứng dụng “miễn phí” từ các nguồn không xác minh. Tuy nhiên, hãy luôn cảnh giác, bởi vì ngay cả các ứng dụng từ nguồn đã được xác minh cũng từng được biết là “tải bên” (sideload) virus bằng cách nhắc người dùng tải xuống các bản cập nhật độc hại từ các nguồn bên ngoài.
Theo nguyên tắc chung, hãy tránh nhấp vào các liên kết lạ hoặc mở các tệp đính kèm đáng ngờ trong tin nhắn trò chuyện hoặc email.
Mặc dù tất cả các hệ điều hành hiện đại đều có tích hợp khả năng bảo vệ chống mã độc, bạn vẫn có thể cài đặt thêm các phần mềm như Malwarebytes để bổ trợ cho chương trình bảo mật sẵn có của hệ điều hành. Phần mềm này có sẵn cho tất cả các hệ điều hành phổ biến. Ngoài ra, bạn có thể tham khảo hướng dẫn của Thuthuatpc.net về các phần mềm diệt virus tốt nhất để có thêm nhiều lựa chọn.
Factory Reset: Giải Pháp Cuối Cùng
Khôi phục cài đặt gốc là một công cụ mạnh mẽ và có thể cực kỳ hữu ích như một “phương án hạt nhân” nếu máy tính hoặc điện thoại thông minh của bạn bị nhiễm mã độc nghiêm trọng. Tuy nhiên, nó chỉ nên được sử dụng như một giải pháp cuối cùng vì bạn sẽ phải thiết lập lại mọi thứ từ đầu, điều này khá tốn thời gian.
Cuối cùng, vệ sinh an toàn mạng tốt và thực hiện các biện pháp phòng ngừa bảo mật cơ bản có thể giúp bạn sống một cuộc sống không có mã độc. Hãy luôn nâng cao nhận thức và thực hành tốt các quy tắc an toàn khi sử dụng thiết bị công nghệ.
Bạn có kinh nghiệm gì trong việc xử lý các trường hợp nhiễm virus phức tạp không? Hãy chia sẻ ý kiến và giải pháp của bạn trong phần bình luận bên dưới, hoặc xem thêm các bài viết về bảo mật máy tính và điện thoại trên Thuthuatpc.net để trang bị kiến thức bảo vệ thiết bị của mình!
